CỬU VỊ THẦN CÔNG TRIỀU NGUYỄN LỊCH SỬ VÀ HUYỀN THOẠI

     CỬU VỊ THẦN CÔNG TRIỀU NGUYỄN

LỊCH SỬ VÀ HUYỀN THOẠI

 

                                                                   Ngô Minh

           

          Ở Hoàng Cung Huế cùng với Cửu Đỉnh, còn có  9 khẩu súng thần công bằng đồng rất oai phong. Cửu Vị Thần Công ra đời trước Cửu Đỉnh hơn 20 năm. Hai bên Quãng trường Ngọ Môn, dưới chân  Kỳ Đài Huế, có 9 khẩu đại bác cổ bằng đồng rất lớn,  bên phải 5 khẩu,  bên trái 4 khẩu . Đó là 9 khẩu súng thần công, mà người Huế thường gọi với một cái tên sang trọng là Cửu Vị Thần Công. Trên súng có ghi tước vị do Vua Minh Mạng phong cho súng : “ Thống lĩnh quân đội, uy dũng ngang hàng với thần linh, vô địch tướng quân, niên hiệu 15 Gia Long, ngày tháng tốt Bính Tý…’’. Đến xuân Kỷ Sửu này, Cửu vị Thần công có lịch sử đúng 205 năm và có nhiều huyền thoại linh liêng đáng được kể lại.

 

          Sử Gia Long chép rằng, sau khi thắng Tây Sơn ( 1801), năm sau lên ngôi vua, Gia Long đã cho thu về tất cả các đồ vật bằng đồng chiếm được đúc thành 9 khẩu đại bác, tượng trưng cho sức mạnh và sự trường tồn của triều đại Nguyễn. Ngày khởi đúc là mùa Xuân năm Qúy Hợi , ngày Ất Hợi ( 31 – 1 – 1803 ), đến cuối tháng 12 – 1804 các thợ đúc đồng Huế báo tin hoàn thành công việc đúc và họ chỉ còn hoàn thiện, chạm khắc trên súng ! Chính khẩu súng được đúc cùng một lúc ( có nhà báo thấy ở trước Kỳ Đài Huế một bên 5 khẩu, một bên 4 khẩu súng thần công liền viết bài nói rằng bị mất một khẩu, điều đó là không đúng, Cửu vị thần công là 9 khẩu ). Cửu vị thần công được đặt tên theo 4 mùa và ngũ hành. Thứ tự tên và khối lượng các khẩu : Xuân : 17.700 cân ; Hạ : 17.200 cân ; Thu: 18.400 cân; Đông: 17.800 cân ; Mộc :17.100 cân; Hỏa :1717.200 cân; Thổ : 17.800 cân; Kim  : 17.600 cân ;Thủy : 17.200 cân. Chưa có tài liệu nào giải thích tại sao khối lượng các khẩu súng lại không giống nhau, và thứ tự kim, mộc,thủy, hỏa, thổ  trong Ngũ Hành lại không được tôn trọng khi đặt tên cho súng! Chiều dài súng đồng nhất là 5,10m, đường kính nòng là 0,22m; đường kính ngoài nòng đoạn giữa là 0,54m, để súng dài 2,75m, cao 0,73m, bánh xe đường kính 0, 62m.

 

            Theo giáo sư H.LEBRIS trong BAVH ( Những người bạn Cố Đô Huế, bản dịch tiếng Việt của NXB Thuận Hóa,1997), việc đúc súng thần công đặt dưới quyền giám sát của Đô Thống chế Nguyễn Văn Khiêm ( Khiếm Hòa hầu) và Chánh quản cơ Hoàng Văn Cẩn, phó quản cơ Ich Văn Hiếu ( Hiếu Thuận Hầu ) , Phan Tấn Cẩn, Tham tri Bộ Công ( Cẩn Tín hầu). Vua ban cho 4 vị tướng chỉ huy đúc súng các chức hầu có ý nghĩa : Khiếm hòa, cẩn thẩn, hiếu thuận, cẩn tín. Cần chú ý ở mặt trên súng có khắc những chữ, câu để ghi lịch sử lưu niệm đời vua Gia Long: Ví dụ câu :” Năm Giáp Ngọ 1774 có cuộc tuần tra về hướng Đông” ( nghĩa ẩn là năm 1774, Huệ Vương trốn thoát khỏi Huế trước chiến thắng của Đằng Ngoài, chạy vào các tỉnh Đông Nam Bộ), hay câu :” Năm Mậu Thân 1788 rút quân về Gia Định “( Đại ý : Năm 1788, Gia Long phải trốn vào Vịnh Xiêm và chiếm các tỉnh Đông Nam Bộ), hay :” Năm Tân Dậu 1801 tháng 5 vào Hạ ( từ 11-6 đến 10-7) Kinh thành được lấy lại” ( tức ngaỳ 13-6-1801 trận cuối cùng tại Huế, vua Gia Long đến Bắc thành Huế”.v.v…)

 

          Đại bác Thần công có mâm xoay nòng như pháo hiện đại. Ở trên súng có ghi rõ cách bắn như sau : Muốn bắn phải nạp 4 lớp thuốc súng. Lớp đầu 30 cân thuốc súng cộng 40 cân đất ; lớp thứ hai 30 cân thuốc súng cộng 105 cân đất; lớp ba: 40 cân thuốc súng cộng 120 cân đất ; lớp cuối cùng 20 cân thuốc súng để bắn trái đạn. Muốn bắn mạnh hơn thì gia tăng thuốc súng lớp thứ tư, tối đa 30 cân sẽ đạt mức công phá mạnh nhất. Các hòn đạn Thần Công chế bằng đồng pha hoặc bằng gang, dài 5 tấc 2 phân, nặng 92 cân!

 

          Giáo sư H.Lebris  cho biết, súng này rất lợi hại cho người bắn ! Cho đến thời Tự Đức, súng vẫn chưa một lần sử dụng để bảo vệ Hoàng Thành, mà chỉ dùng để bắn các phát súng lệnh ở Kinh Đô khi liễn ra xá lễ  cung đình như Mừng Khánh Ỵoj vua, Lễ, Tết hay Tế Nam Giao…  ! Cửu vị Thần Công được trang trí rất đẹp, có thếp vàng trên súng. Người ta chạm một con rồng đang đè lên một con rồng khác buộc nó phải chạy trốn. Ngày xưa súng được đặt ở Tả Xưởng Tướng Quân ( ở bên trái Ngọ Môn), chứ không phải đặt chia ra hai bên như bấy giờ.

 

          Xung quanh Cửu Vị Thần Công có nhiều huyền thoại thiêng liêng. Ngày xưa dân kinh đô Huế ai đi qua trước súng phải ngả nón cúi chào như chào một vị Thần, vì súng có ‘”uy dũng ngang với thần linh’’. Chuyện kể rằng có đứa trẻ tò mò, trèo lên xem miệng nòng súng bị súng nuốt mất tăm! Ngày trước nơi đặt súng người ta lập bàn thờ sang trọng để thờ Thần Súng. Nhà vua phải cấp tiền để cúng thần súng. Lễ cúng diễn ra tại Đại Nội trong phòng của Hộ vệ vào các ngày mùng Một và Rằm hàng tháng, có đặt bài vị Thần Công. Ở Kinh Đô xưa truyền tụng rằng, có người mắc bệnh nan y, thuốc khắp không khỏi, phải tìm thầy cúng Cửu Vị Thần Công mới lành (!?) . Tương truyền, cửu vị có thể hòa giải cho các gia đình li hôn, phù hộ cho các nhà an khang, thịnh vượng. Tạp chí B.A.V.H chép rằng, vua Tự Đức một hôm định đưa Cửu Vị Thần Công ra chiến trường. Quan quân đã cột ngựa rất mạnh để kéo, nhưng súng không hề nhúc nhích ! Vua nổi giận viết bức thư với lời lẽ kiên quyết, cho quan triều đem đọc trước súng Thần Công: ‘’ Nếu Ngài không chịu tham chiến thì đích thân Trẫm sẽ đến phạt trượng và Ngài sẽ mất hết chức tước …’’. Sau khi tuyên đọc thư Hoàng Thượng, tự nhiên ngựa kéo súng bỗng rất nhẹ nhàng. Có nhà thơ dân gian đã viết thơ buồn về  Cửu vị Thần Công , đại ý :” Hỡi Thần Công, lẽ nào  Ngài chịu để đánh bại dễ dàng ? Không ! Ngài chỉ ngủ dưỡng sức để thức dậy biểu dương sức mạnh “. Chuyện là thế nhưng  thật ra dưới triều Tự Đức cũng có đúc 9 khẩu súng Thần Công khác giống với Cửu Vị Thần Công nhưng nhỏ hơn chút ít đặt ở bên phải Ngọ Môn. 9 khẩu súng này được điều vào tham chiến ở Gia Định, Sơn Trà ( Đà Nẵng), Thuận An ( Huế) . Còn các khẩu đúc thời Gia Long vẫn đặt ở chổ cũ Tả Xưởng Tướng  Quân cho đến ngày nay.

 

          Cửu Vị Thần Công đến nay vẩn uy nghi trước kinh thành Huế, là nhân chứng thu hút khách du lịch, đồng thời là chứng tích lịch sử một thời, là những hiện vật tượng trưng cho tài nghệ đúc đồng của người Việt Nam đầu thế kỷ XIX.